Illustraties: Jannemieke Oostra
Fotografie: Sarah Wijzenbeek
Onze nieuwe aanwinsten:
Illustraties: Jannemieke Oostra
Fotografie: Sarah Wijzenbeek
Interview met Frits Schutte, hoofd collectie
De wereld van de instrumenten is fascinerend en mysterieus. Dat merkt het hoofd Collectie van het Nationaal Muziekinstrumenten Fonds elke dag. Frits Schutte verzamelt zoveel mogelijk kennis en inzichten om musici op weg te helpen. ‘Wij zijn altijd bezig hun spectrum te verbreden.’
Wedijveren met een Stradivarius
Soms zitten zulke mythen in de weg. ‘Menig strijker die bij ons aanklopt, zoekt op voorhand naar oud en Italiaans’, zegt Schutte. ‘Want daar spelen de beroemde solisten op. En de grote musici houden die mythen in stand, want vroeg of laat wordt het instrument verkocht door henzelf of de eigenaar die het hun in bruikleen geeft. Dan moet het weer zijn geld opleveren. Veel belangen zijn verweven. En dat maakt het voor de moderne bouwers lastig zichzelf goed op de kaart te zetten. Wie zegt dat zijn violen en cello’s zich kwalitatief kunnen meten met Stradivari of Guarneri, wordt weggelachen. En toch, vier jaar geleden bewees een Franse studie dat musici noch toehoorders in een blinde luistertest onderscheid konden maken tussen nieuwbouw en oude meesters.’
Het NMF verzamelt zulke onderzoeken en deelt de kennis met de musici die bij het fonds belanden. ‘Dromen over een Guarneri del Gesù van anderhalf miljoen blijven meestal onvervuld. Maar wanneer nieuwe instrumenten die klank kunnen benaderen – soms zelfs beter zijn – dan kunnen wij hen op dat spoor zetten. Waar kunnen zij die instrumenten vinden, hoe moeten ze ernaar zoeken? En de vraag is ook hoe strijkinstrumenten zich ontplooien. Kan een viool van vandaag over twee eeuwen wedijveren met een Stradivarius? De oude Italiaanse instrumenten kwamen in handen van de beste musici en restaurateurs die door de tijd heen zorgden voor een optimale afstelling. Vaak zien we: als nieuwbouw na vijf minuten niet klinkt, wordt het instrument weggelegd. Maar wie een viool van twee ton mag uitproberen, is bereid maandenlang alle uithoeken te verkennen om de goede klank te vinden.’
Nieuwe horizonten
Sinds zijn oprichting omarmt het NMF nieuwbouw, vooral die van Nederlandse bodem. Ook onder musici ziet Schutte langzamerhand een kentering. Er ontstaat een grotere openheid ten aanzien van moderne instrumenten. ‘We gingen het afgelopen jaar voor de nu zestienjarige Sasha Witteveen op zoek naar een contrabas, waarop zij zich als virtuoos kan ontplooien. We lieten haar – zoals we vaker doen – verschillende exemplaren proberen tijdens een klanktest. Sasha bespeelde negen bassen in het Conservatorium van Amsterdam, daarmee kon ze tot een afgewogen keuze komen. Die maakte ze met hulp van haar leraar, onze collectiebeheerder Geertje van der Linden, andere bassisten en bouwers. Want we willen er zeker van zijn dat talenten na Sasha ook op zo’n instrument uit de voeten kunnen. Er bleven uiteindelijk twee bassen over. En zij koos een pas gebouwde Scaramelli, het nieuwste en goedkoopste instrument. Er zaten oude Italiaanse en Franse bassen van grote naam tussen, maar Sasha liet zich niet leiden door reputatie, maar puur door klank.’
Het NMF helpt talenten op verschillende manieren: het fonds zoekt – zoals bij Witteveen – naar een instrument dat past bij een musicus, maar ook andersom. En soms mogen bouwers een instrument ‘op maat’ maken: het Italiaanse Salvi ontwikkelde een paar jaar geleden met harpist Remy van Kesteren de Réus 49, die nieuwe muzikale horizonten opent. De Duitser Claus Hüttel bouwde een triple harp voor Gwyneth Wentink, waarop ze nu prachtig barokmuziek kan vertolken, onder meer bij de English Baroque Soloists van John Eliot Gardiner. En natuurlijk was er begin dit jaar de inwijding van het Monteverdi-orgel, gemaakt voor Krijn Koetsveld door Klop Orgels in Garderen.
‘Vernieuwen is belangrijk’, vindt Schutte, ‘zeker in deze tijd, waarin jongeren zich weinig gelegen laten liggen aan de scheidingsmuren tussen verschillende genres. Daardoor kan het klankideaal veranderen. Iemand als Remy is daar een voorbeeld van. En op dit moment voeren we gesprekken met de “panfluiter des vaderlands” Matthijs Koene en Flentrop Orgelbouw uit Zaandam om een metalen panfluit te ontwikkelen. Hij is een pionier van dat instrument in de klassieke muziek, voor hem werden meer dan driehonderd nieuwe stukken geschreven. Wij willen hem helpen zijn spectrum verder te verbreden.’
Cultureel erfgoed
Koene, Van Kesteren, Wentink en Koetsveld zijn ‘gearriveerde’ musici, en in zekere zin uitzonderingen, want het NMF bekommert zich ook om de jonge talenten, voor wie een goed instrument lastig te bekostigen is. ‘Het ontbreken daarvan kan ervoor zorgen dat hun ontplooiing stokt. Ze lopen tegen een grens aan en dan kunnen ze bij ons terecht.’ Het Fonds beheert zo’n vijfhonderd instrumenten, waarvan het merendeel een bespeler gevonden heeft. ‘Het is niet onze taak om te verzamelen. Wij zijn hier om beloftevolle musici aan inspirerende instrumenten te koppelen.’ Afgelopen jaar kende zeventien nieuwe aanwinsten: vier violen, drie cello’s, Witteveens contrabas, een gitaar, drie vleugels, twee fortepiano’s, een klavecimbel, het Monteverdi-orgel en Wentinks triple harp. Opvallend is dat er zes instrumenten van Nederlandse makelij tussen zitten. Behalve de Cuypers-cello uit 1786 zijn ze allemaal uit het huidige millennium. ‘We vinden het belangrijk bouwers van eigen bodem in de collectie te hebben’, zegt Schutte. ‘Want daar zitten parels tussen. Het behoud van cultureel erfgoed zien we als een cruciaal onderdeel van ons werk. Dit is geen primaire taak, maar wel een waardevolle bijvangst.
En Nederlandse bouwers hebben door de eeuwen heen prachtige instrumenten gemaakt. Zo’n Cuypers-cello, die we nu hebben verworven, is internationaal zeer gewild, die gaat op een buitenlandse veiling al snel voor twee ton van de hand. Maar we hebben ook net een nieuwe cello gekocht bij de Amsterdamse bouwer Daniël Royé. Van hem hadden we een instrument in de collectie, maar de musicus die het van ons leende, wilde dat graag kopen. Dan kijken we of het vervangbaar is. Soms bouwt een maker inmiddels heel anders en is zo’n cello uit een eerdere periode uniek. In dat geval verkopen we niet. Maar nu konden we een soortgelijk instrument door Royé nieuw laten bouwen. Hij is een purist die goed luistert naar musici, en dus voortdurend blijft groeien. Door zulke instrumenten te bestellen, kunnen we bijdragen aan de ontwikkeling van Nederlandse bouwers. Dat is ook voor de musici van groot belang.’
Afgelopen jaar was er in de media veel aandacht voor instrumenten die steeds vaker belanden bij rijke verzamelaars en musea, waardoor ze buiten het bereik raken van musici. ‘Aan de ene kant is het jammer dat violen en cello’s onbespeeld in vitrines liggen, maar het is eveneens belangrijk dat de grote meesters bewaard blijven, zodat toekomstige bouwers voor het vergaren van kennis altijd op deze voorgangers kunnen terugvallen. Anderzijds worden veel van die instrumenten niet tentoongesteld; ze dreigen in kasten te verstoffen. Daar proberen we iets aan te doen.’
Meestervervalsers
Het fonds krijgt in toenemende mate vleugels aangeboden, ‘maar slechts een klein deel van dat aanbod is geschikt voor onze veeleisende doelgroep’, zegt Schutte. ‘Bovendien wonen veel studerende pianisten vaak te klein. Dat vormt een drempel. Wij bespreken met conservatoria hoe zij kunnen meedenken over het oplossen van dit probleem.’ Maar het meest tot de verbeelding spreken toch de violen en de verhalen die hiermee samenhangen. De inmiddels opgeheven Van Eeghen Stichting schonk vorig jaar een tweetal violen aan het NMF. In de eerste stond een etiket van Stradivari, maar onderzoek wees uit dat het gebruikte hout te nieuw was. ‘We kunnen zelfs niet met zekerheid zeggen dat het een Italiaanse viool is’, vertelt Schutte. ‘Vermoedelijk is het instrument van de Britse gebroeders Voller, drie meestervervalsers uit de 19e eeuw. Maar het blijft een prachtige viool, die nu in bruikleen is bij Sanne Hunfeld, onder meer tweede violiste in het Koninklijk Concertgebouworkest. In de tweede viool zit een etiket Amati. Maar het werd ook hier al snel helder dat dit niet klopte. De viool is vrijwel zeker in Venetië gebouwd aan het begin van de 18e eeuw. De bouwer is echter anoniem. Instrumenten vormen een fascinerende en vaak mysterieuze wereld. ‘Daarom blijven we voortdurend in gesprek met de bespelers, en verzamelen we overal kennis, zodat we niet alleen onze eigen collectie kunnen verfijnen, maar musici ook de weg kunnen wijzen naar een eigen instrument.’
Onze nieuwe aanwinsten:
FORTEPIANO
Gerard Tuinman
Utrecht, 2018
Aankoop (bouwopdracht)
Bespeler: Artem Belogurov (1986)
In 2018 plaatste het NMF de bouwopdracht voor dit instrument bij Gerard Tuinman in Utrecht. Het is het tweede instrument dat Tuinman in opdracht van het NMF heeft gebouwd. Hiermee kwam het NMF tegemoet aan de specifieke wens van pianist Artem Belogurov die dit bijzondere instrument, een Johann Andreas Stein-replica, met twee uitwisselbare klavieren, meteen na de voltooiing eind maart 2019, in bruikleen kreeg.
Cello
Orsolo Gotti
Pieve di Cento, ca. 1900
Aankoop
Bespeler: Mascha van Nieuwkerk (1990)
De cello is gebouwd door Orsolo Gotti (1867-1922) rond 1900 en komt uit een lange traditie van vioolbouw uit Pieve di Cento in Noord-Italië. Carlo Carletti, leerling van de beroemde vioolbouwers Fiorini en Pollastri uit Bologna, startte er eind 19e eeuw zijn werkplaats en gaf de kunst door aan zijn zoons Natale, Orfeo en Nullo Carletti, en aan Orsolo Gotti en zijn zoon Anselmo. De cello is voor celliste Mascha van Nieuwkerk geselecteerd tijdens een klanktest met zeven topinstrumenten.
Cello
Daniël Royé
Amsterdam, 2018
Aankoop (bouwopdracht)
Bespeler: Andrej van Brakel (2005)
In 2003 kreeg vioolbouwer Daniël Royé de unieke kans om de cello van Heinrich Schiff te bestuderen: de prachtig helder en fluweel klinkende Mara Stradivarius uit 1711. “Om een zo goed mogelijk beeld van de klank te krijgen, ben ik eerst intensief gaan luisteren naar Schiff op de cello tijdens repetities en concerten. Daarna mocht ik het instrument minutieus onderzoeken. Het gewicht, de vorm, z’n welvingen, de houtdikte van de bladen op elke plek. Alles heb ik opgemeten.” Met de aantekeningen van toen bouwde Daniël deze cello. Het is inmiddels de veertiende Mara die hij op deze manier maakt. “Geen instrument is hetzelfde. Elk is uit ander hout gesneden, heeft een eigen persoonlijkheid, een eigen ziel. En steeds ben ik vreselijk benieuwd: zijn er karaktertrekken herkenbaar van de wonderbaarlijke Mara Strad van Schiff?”
Viool
Etiket leopold Widhalm
Nürnberg, 1835
Geschenk
Bespeler: wordt geselecteerd
Deze viool is aan het NMF geschonken als laatste instrument uit de nalatenschap van het Studiefonds Oskar Back, de stichting die sinds 1967 het Nationaal Vioolconcours organiseerde en hoogwaardige violen in bruikleen gaf aan prijswinnaars. In 2009 besloot het Studiefonds Oskar Back de gehele collectie violen onder te brengen bij het NMF, zodat er voor musici één loket zou bestaan. Violen die in bruikleen waren gegeven door particulieren, gingen akkoord met de overdracht van het beheer van hun instrument. Deze viool heeft nu ook zijn weg naar het NMF gevonden en zal worden bespeeld door Nederlands muziektalent.
Viool
Anoniem
vermoedelijk Venetië, begin 18e eeuw
Geschenk
Bespeler: Peter Brunt (1961)
De grootvader van Jochem van Eeghen (voorzitter Van Eeghen Stichting) erfde rond 1940 twee violen van Joan Adriaan Hugo van Zuylen van Nijevelt (1854-1940), dirigent en o.a. medeoprichter van het Residentie Orkest. Het was de wens van Van Zuylen dat de instrumenten het Nederlands muziekleven blijvend ten goede zouden komen. De Van Eeghen Stichting gaf de violen zodoende in bruikleen aan vele talentvolle violisten. De stichting ziet het NMF als de aangewezen organisatie om ervoor te zorgen dat de violen ook op de lange termijn beschikbaar blijven voor musici en schonk de violen aan het NMF. Deze viool draagt een etiket van Hieronimus Amati, 1668, maar het is onduidelijk wie de viool heeft gebouwd. Wel weten we dat het Venetiaans is uit begin 18e eeuw.
fortepiano
Neupert
Hallstadt, ca. 1992
Geschenk
Bespeler: Anders Muskens (1993)
In 2019 bood een particulier deze Neupert-fortepiano ter schenking aan het NMF aan. Tijdens de beoordeling door een expert en een kandidaat-speler, bleek de piano vrijwel in nieuwstaat te verkeren en zeer goed te klinken. Het betreft een kopie naar een model uit ca. 1815 van Dülcken uit München. Het NMF is de schenker bijzonder dankbaar voor zijn besluit om de Neupert bij het NMF onder te brengen, zodat talentvolle pianisten de kans krijgen met dit zeer goede instrument optimaal te kunnen ontwikkelen. Anders Muskens werd de eerste bespeler van de Neupert.
cello
Johannes Theodorus Cuypers
Den Haag, 1786
Aankoop
Bespeler: op proef bij Octavie
Dostaler-Lalonde (1987)
Het NMF kocht deze cello in 2019 aan via een Nederlandse handelaar. De cello is afkomstig uit particulier bezit en werd drie generaties in dezelfde familie bespeeld. De eerste eigenaar uit de familie was arts en amateur-cellist. De cello kwam in zijn bezit als betaling (en dank) voor verleende medische zorg aan een patiënt. De laatste in de familie die de cello bespeelde, was zijn kleindochter. Experts zien deze cello als een van de meest pure oud-Hollandse strijkinstrumenten uit de 18e eeuw. De staat van de cello is uitzonderlijk goed. Het grootste deel van de originele lak is behouden gebleven en ook de hals is nog origineel van Cuypers. Dat maakt deze cello bij uitstek geschikt om op historische wijze klassiek en vroeg-romantisch repertoire uit te voeren.
vleugel
Kawai
Japan, 1983
Geschenk
Bespeler: tijdelijk bij Cuong Hoang Vu (1994) wegens coronacrisis
De dochter van de schenker schrijft het volgende over de geschiedenis van deze Kawai-vleugel, die in 2019 aan het NMF werd geschonken:
“De vleugel is rond 1985 gekocht door mijn moeder. Ik studeerde op dat moment aan het conservatorium en had bij mijn ouders thuis een kleine Lindbergh-piano. Mijn moeder vond dat die niet meer voldeed en verkocht een deel van haar aandelen om een vleugel voor mij aan te schaffen. Mijn vader vond dit soort dingen nooit zo nodig en sloot zich van de besluitvorming af, maar mijn moeder zette door en op een dag mocht ik samen met mijn moeder en de pianohandelaar uit de naburige stad Deventer naar de Kawai-showroom in Krefeld (Duitsland) om een vleugel uit te zoeken…” Lees hier verder.
Monteverdi-orgel
Klop
Garderen, 2019
Aankoop (bouwopdracht)
Bespeler: Krijn Koetsveld (1953) en te leen op projectbasis
Het NMF gaf in 2019 opdracht voor de bouw van dit unieke instrument. Krijn Koetsveld, organist en leider van het ensemble Le Nuove Musiche, kwam op het idee een orgel te maken waar Claudio Monteverdi (1567-1643) zo liefdevol over sprak: een orgel met houten pijpen (’organo di legno’), met een kenmerkende lieflijke (’suave’) klank, die zo mooi samensmelt met stemmen en instrumenten. Het idee van Koetsveld bleek een breed draagvlak te hebben binnen de oude muziekpraktijk. Het NMF sloeg daarom de handen ineen met de Nederlandse firma Klop, Krijn Koetsveld en extern adviseur Pieter van Dijk om het instrument te ontwikkelen. Onderzoek naar, en gebruik van historische gegevens, in combinatie met innovatieve bouwtechnieken, heeft geresulteerd in een instrument dat recht doet aan het ‘organo di legno’ uit de vroege barok en dat tegelijkertijd past in de hedendaagse uitvoeringspraktijk. Het Monteverdi-orgel is beschikbaar voor uitleen op projectbasis in de periodes dat het niet in gebruik is bij Krijn Koetsveld.
Triple harp
Düren, Claus Hüttel
2019
Aankoop (bouwopdracht)
Bespeler: Gwyneth Wentink (1981)
In 2018 deed harpiste van wereldniveau Gwyneth Wentink een bijzondere aanvraag bij het NMF: “Het is me duidelijk dat ik verder wil op de ingeslagen weg van de barokmuziek en het bespelen van de triple harp in andere contexten. Naast het spelen van barokmuziek zie ik een grote uitdaging in het ontwikkelen van hedendaags repertoire voor de triple harp. Het is een fantastisch rijk instrument en met zijn drie rijen snaren zijn er unieke ‘soundscapes’ mogelijk op de harp en ben ik ontzettend benieuwd wat hedendaagse componisten met het instrument kunnen doen! Daarvoor doe ik nu een aanvraag bij het NMF voor een groot formaat triple harp van de Duitse bouwer Claus Henry Hüttel. Tot nu toe moet ik me behelpen met huurinstrumenten, en die zijn niet ideaal.” In 2019 hebben we een succesvolle fondsenwervingsactie kunnen doen om de bouwopdracht te kunnen plaatsen.
vleugel
Hoffmann
Langlau, 1975
Geschenk
Bespeler: tijdelijk bij Jelle Willems (1999) wegens coronacrisis
De eigenaresse van deze mooie vleugel moest wegens gezondheidsredenen haar ruime woning verlaten. In de nieuwe woning was tot haar grote verdriet geen ruimte meer voor de vleugel. De Hoffmann die ze bij testament al aan het NMF had nagelaten, moest ze nu noodgedwongen bij leven aan het NMF schenken. Ze heeft er altijd voor gezorgd dat de vleugel zeer goed werd onderhouden door de pianotechnicus die ook werkzaam was bij de firma Cristofori in Amsterdam toen ze de vleugel daar in 1996 aankocht. Cristofori had haar verteld dat de Hoffmann in bezit was geweest van de populaire pianist Jan Vayne. Voordat ze de vleugel aankocht, was hij door de firma Cristofori volledig gereviseerd. Helaas heeft ze zelf wegens omstandigheden weinig van de vleugel gebruik kunnen maken.
contrabas
Sergio Scaramelli
Ferrara, 2018
Aankoop
Bespeler: Sasha Witteveen (2003)
Voor de jonge contrabassiste Sasha Witteveen was het NMF op zoek naar een geschikt instrument. Op een middag in februari mocht zij maar liefst negen contrabassen uitproberen. Samen met experts, docenten en het NMF werd er gevoeld, geluisterd en afgewogen. De jongste Italiaan kwam er voor Sasha het beste uit: “de Scaramelli past me het best. Het voelt alsof hij op alle manieren voor mij is gemaakt. De klank, de vorm, het speelgemak. Ik ben er heel blij mee!” Het achterblad van de contrabas is gemaakt van een oude tafel uit een boekwinkel uit Milaan.
gitaar
Theo Scharpach
Schaijk, 2018
Aankoop
Bespeler: Martin van Hees (1990)
Theo Scharpach bouwde deze gitaar van de dakbalk van de Frauenkirche (gebouwd in 1492) in München. Eeuwenoud naaldhout, knoestig, maar van een zeldzame kwaliteit. Gitaarbouwer Scharpach bemachtigde nog een restant en bouwde La Dolezza. Door een bombardement aan het einde van de Tweede Wereldoorlog stortte de kap van de kerk in. De meeste balken verdwenen in vuren en kachels van de bewoners van München, die probeerden te overleven in de belegerde stad. Scharpach hoorde van het bestaan van dit hout: “Bij een Duitse houthandel zouden nog een aantal planken liggen. Ik was heel benieuwd naar de eigenschappen en ben erheen gegaan. Het beste was natuurlijk al lang weg, ik moest goed zoeken. Eindeloos tikken, kloppen, luisteren, voelen. Je let op de stijfheid en kiest vooral op de klank. Van de tweehonderd bladen vond ik er drie waarmee ik graag wilde werken.”
vleugel
Steinway & Sons
Hamburg, 1975
Legaat
Bespeler: wordt geselecteerd
In 2019 kwam deze Steinway-vleugel via een legaat in de collectie van het NMF. Caecilia Andriessen, weduwe van gerenommeerd pianiste Tan Crone, had zich na diens overlijden ontfermd over haar dierbare Steinway B-vleugel. Tan Crone (1930-2009) was een bevlogen musicienne die veel heeft betekend voor het Nederlandse muziekleven. Zij studeerde in Amsterdam bij Nelly Wagenaar, en later bij Nadia Boulanger in Parijs en bij Rudolf Serkin in de VS. Ze was een gedreven kamermuziekspeler en liedbegeleider. Ook als docente had zij haar sporen verdiend. Ook begeleidde zij samen met Caecilia Andriessen concertreizen naar de Schubertiade in Schwarzenberg. Het is bijzonder dat het NMF met deze mooie vleugel opnieuw een instrument aan de collectie kon toevoegen dat bespeeld werd door een van Nederlands belangrijkste musici.
klavecimbel
Fred Bettenhausen
Haarlem, 2000
Geschenk
Bespeler: Artem Belogurov (1986)
Dit klavecimbel heeft twee manualen naar Johannes Ruckers (1612), gebouwd door Fred Bettenhausen in Haarlem. Het origineel bevindt zich in Musée d’Histoire Locale in Amiens. De decoratie is naar Gilbert Desruisseaux. In 2019 besloot de eigenaar het instrument aan het NMF te schenken.
viool
Hannibal Fagnola
Turijn, 1925
In bruikleen van een particulier
Bespeler: wordt geselecteerd
In 2019 kwam deze Fagnola-viool via particulieren bij het NMF in bruikleen. De viool was door twee broers en een zus geërfd van hun moeder, die de viool in 1982 in eigendom had gekregen. De moeder was professioneel violiste geweest in o.a. de Hoofdstad Operette. Voor haar overlijden had ze aan haar kinderen te kennen gegeven dat ze vond dat de viool aan talentvolle musici in bruikleen gegeven moest worden via het NMF.
viool
Anoniem, mogelijk Völler Brothers
(Londen)
begin 19e eeuw
Geschenk
Bespeler: Sanne Hunfeld (1981)
De grootvader van Jochem van Eeghen (voorzitter Van Eeghen Stichting) erfde rond 1940 twee violen van Joan Adriaan Hugo van Zuylen van Nijevelt (1854-1940), dirigent en o.a. medeoprichter van het Residentie Orkest. Het was de wens van Van Zuylen dat de instrumenten het Nederlands muziekleven blijvend ten goede zouden komen. De Van Eeghen Stichting gaf de violen zodoende in bruikleen aan vele talentvolle violisten. De stichting ziet het NMF als de aangewezen organisatie om ervoor te zorgen dat de violen ook op de lange termijn beschikbaar blijven voor musici en schonk de violen aan het NMF. Deze viool draagt een etiket van Antonius Stradivarius, 1720, maar het is onduidelijk wie de viool heeft gebouwd. We vermoeden dat het de meestervervalsers Völler uit Londen zijn geweest, begin 19e eeuw.
Verwante artikelen
FORTEPIANO
Gerard Tuinman
Utrecht, 2018
Aankoop (bouwopdracht)
Bespeler: Artem Belogurov (1986)
In 2018 plaatste het NMF de bouwopdracht voor dit instrument bij Gerard Tuinman in Utrecht. Het is het tweede instrument dat Tuinman in opdracht van het NMF heeft gebouwd. Hiermee kwam het NMF tegemoet aan de specifieke wens van pianist Artem Belogurov die dit bijzondere instrument, een Johann Andreas Stein-replica, met twee uitwisselbare klavieren, meteen na de voltooiing eind maart 2019, in bruikleen kreeg.
Cello
Orsolo Gotti
Pieve di Cento, ca. 1900
Aankoop
Bespeler: Mascha van Nieuwkerk (1990)
De cello is gebouwd door Orsolo Gotti (1867-1922) rond 1900 en komt uit een lange traditie van vioolbouw uit Pieve di Cento in Noord-Italië. Carlo Carletti, leerling van de beroemde vioolbouwers Fiorini en Pollastri uit Bologna, startte er eind 19e eeuw zijn werkplaats en gaf de kunst door aan zijn zoons Natale, Orfeo en Nullo Carletti, en aan Orsolo Gotti en zijn zoon Anselmo. De cello is voor celliste Mascha van Nieuwkerk geselecteerd tijdens een klanktest met zeven topinstrumenten.
cello
Daniël Royé
Amsterdam, 2018
Aankoop (bouwopdracht)
Bespeler: Andrej van Brakel (2005)
In 2003 kreeg vioolbouwer Daniël Royé de unieke kans om de cello van Heinrich Schiff te bestuderen: de prachtig helder en fluweel klinkende Mara Stradivarius uit 1711. “Om een zo goed mogelijk beeld van de klank te krijgen, ben ik eerst intensief gaan luisteren naar Schiff op de cello tijdens repetities en concerten. Daarna mocht ik het instrument minutieus onderzoeken. Het gewicht, de vorm, z’n welvingen, de houtdikte van de bladen op elke plek. Alles heb ik opgemeten.” Met de aantekeningen van toen bouwde Daniël deze cello. Het is inmiddels de veertiende Mara die hij op deze manier maakt. “Geen instrument is hetzelfde. Elk is uit ander hout gesneden, heeft een eigen persoonlijkheid, een eigen ziel. En steeds ben ik vreselijk benieuwd: zijn er karaktertrekken herkenbaar van de wonderbaarlijke Mara Strad van Schiff?”
Viool
Etiket leopold Widhalm
Nürnberg, 1835
Geschenk
Bespeler: wordt geselecteerd
Deze viool is aan het NMF geschonken als laatste instrument uit de nalatenschap van het Studiefonds Oskar Back, de stichting die sinds 1967 het Nationaal Vioolconcours organiseerde en hoogwaardige violen in bruikleen gaf aan prijswinnaars. In 2009 besloot het Studiefonds Oskar Back de gehele collectie violen onder te brengen bij het NMF, zodat er voor musici één loket zou bestaan. Violen die in bruikleen waren gegeven door particulieren, gingen akkoord met de overdracht van het beheer van hun instrument. Deze viool heeft nu ook zijn weg naar het NMF gevonden en zal worden bespeeld door Nederlands muziektalent.
Viool
Anoniem
vermoedelijk Venetië, begin 18e eeuw
Geschenk
Bespeler: Peter Brunt (1961)
De grootvader van Jochem van Eeghen (voorzitter Van Eeghen Stichting) erfde rond 1940 twee violen van Joan Adriaan Hugo van Zuylen van Nijevelt (1854-1940), dirigent en o.a. medeoprichter van het Residentie Orkest. Het was de wens van Van Zuylen dat de instrumenten het Nederlands muziekleven blijvend ten goede zouden komen. De Van Eeghen Stichting gaf de violen zodoende in bruikleen aan vele talentvolle violisten. De stichting ziet het NMF als de aangewezen organisatie om ervoor te zorgen dat de violen ook op de lange termijn beschikbaar blijven voor musici en schonk de violen aan het NMF. Deze viool draagt een etiket van Hieronimus Amati, 1668, maar het is onduidelijk wie de viool heeft gebouwd. Wel weten we dat het Venetiaans is uit begin 18e eeuw.
fortepiano
Neupert
Hallstadt, ca. 1992
Geschenk
Bespeler: Anders Muskens (1993)
In 2019 bood een particulier deze Neupert-fortepiano ter schenking aan het NMF aan. Tijdens de beoordeling door een expert en een kandidaat-speler, bleek de piano vrijwel in nieuwstaat te verkeren en zeer goed te klinken. Het betreft een kopie naar een model uit ca. 1815 van Dülcken uit München. Het NMF is de schenker bijzonder dankbaar voor zijn besluit om de Neupert bij het NMF onder te brengen, zodat talentvolle pianisten de kans krijgen met dit zeer goede instrument optimaal te kunnen ontwikkelen. Anders Muskens werd de eerste bespeler van de Neupert.
cello
Johannes Theodorus Cuypers
Den Haag, 1786
Aankoop
Bespeler: op proef bij Octavie
Dostaler-Lalonde (1987)
Het NMF kocht deze cello in 2019 aan via een Nederlandse handelaar. De cello is afkomstig uit particulier bezit en werd drie generaties in dezelfde familie bespeeld. De eerste eigenaar uit de familie was arts en amateur-cellist. De cello kwam in zijn bezit als betaling (en dank) voor verleende medische zorg aan een patiënt. De laatste in de familie die de cello bespeelde, was zijn kleindochter. Experts zien deze cello als een van de meest pure oud-Hollandse strijkinstrumenten uit de 18e eeuw. De staat van de cello is uitzonderlijk goed. Het grootste deel van de originele lak is behouden gebleven en ook de hals is nog origineel van Cuypers. Dat maakt deze cello bij uitstek geschikt om op historische wijze klassiek en vroeg-romantisch repertoire uit te voeren.
vleugel
Kawai
Japan, 1983
Geschenk
Bespeler: tijdelijk bij Cuong Hoang Vu (1994) wegens coronacrisis
De dochter van de schenker schrijft het volgende over de geschiedenis van deze Kawai-vleugel, die in 2019 aan het NMF werd geschonken:
“De vleugel is rond 1985 gekocht door mijn moeder. Ik studeerde op dat moment aan het conservatorium en had bij mijn ouders thuis een kleine Lindbergh-piano. Mijn moeder vond dat die niet meer voldeed en verkocht een deel van haar aandelen om een vleugel voor mij aan te schaffen. Mijn vader vond dit soort dingen nooit zo nodig en sloot zich van de besluitvorming af, maar mijn moeder zette door en op een dag mocht ik samen met mijn moeder en de pianohandelaar uit de naburige stad Deventer naar de Kawai-showroom in Krefeld (Duitsland) om een vleugel uit te zoeken…” Lees hier verder.
Monteverdi-orgel
Klop
Garderen, 2019
Aankoop (bouwopdracht)
Bespeler: Krijn Koetsveld (1953) en te leen op projectbasis
Het NMF gaf in 2019 opdracht voor de bouw van dit unieke instrument. Krijn Koetsveld, organist en leider van het ensemble Le Nuove Musiche, kwam op het idee een orgel te maken waar Claudio Monteverdi (1567-1643) zo liefdevol over sprak: een orgel met houten pijpen (’organo di legno’), met een kenmerkende lieflijke (’suave’) klank, die zo mooi samensmelt met stemmen en instrumenten. Het idee van Koetsveld bleek een breed draagvlak te hebben binnen de oude muziekpraktijk. Het NMF sloeg daarom de handen ineen met de Nederlandse firma Klop, Krijn Koetsveld en extern adviseur Pieter van Dijk om het instrument te ontwikkelen. Onderzoek naar, en gebruik van historische gegevens, in combinatie met innovatieve bouwtechnieken, heeft geresulteerd in een instrument dat recht doet aan het ‘organo di legno’ uit de vroege barok en dat tegelijkertijd past in de hedendaagse uitvoeringspraktijk. Het Monteverdi-orgel is beschikbaar voor uitleen op projectbasis in de periodes dat het niet in gebruik is bij Krijn Koetsveld.
Triple harp
Düren, Claus Hüttel
2019
Aankoop (bouwopdracht)
Bespeler: Gwyneth Wentink (1981)
In 2018 deed harpiste van wereldniveau Gwyneth Wentink een bijzondere aanvraag bij het NMF: “Het is me duidelijk dat ik verder wil op de ingeslagen weg van de barokmuziek en het bespelen van de triple harp in andere contexten. Naast het spelen van barokmuziek zie ik een grote uitdaging in het ontwikkelen van hedendaags repertoire voor de triple harp. Het is een fantastisch rijk instrument en met zijn drie rijen snaren zijn er unieke ‘soundscapes’ mogelijk op de harp en ben ik ontzettend benieuwd wat hedendaagse componisten met het instrument kunnen doen! Daarvoor doe ik nu een aanvraag bij het NMF voor een groot formaat triple harp van de Duitse bouwer Claus Henry Hüttel. Tot nu toe moet ik me behelpen met huurinstrumenten, en die zijn niet ideaal.” In 2019 hebben we een succesvolle fondsenwervingsactie kunnen doen om de bouwopdracht te kunnen plaatsen.
vleugel
Hoffmann
Langlau, 1975
Geschenk
Bespeler: tijdelijk bij Jelle Willems (1999) wegens coronacrisis
De eigenaresse van deze mooie vleugel moest wegens gezondheidsredenen haar ruime woning verlaten. In de nieuwe woning was tot haar grote verdriet geen ruimte meer voor de vleugel. De Hoffmann die ze bij testament al aan het NMF had nagelaten, moest ze nu noodgedwongen bij leven aan het NMF schenken. Ze heeft er altijd voor gezorgd dat de vleugel zeer goed werd onderhouden door de pianotechnicus die ook werkzaam was bij de firma Cristofori in Amsterdam toen ze de vleugel daar in 1996 aankocht. Cristofori had haar verteld dat de Hoffmann in bezit was geweest van de populaire pianist Jan Vayne. Voordat ze de vleugel aankocht, was hij door de firma Cristofori volledig gereviseerd. Helaas heeft ze zelf wegens omstandigheden weinig van de vleugel gebruik kunnen maken.
contrabas
Sergio Scaramelli
Ferrara, 2018
Aankoop
Bespeler: Sasha Witteveen (2003)
Voor de jonge contrabassiste Sasha Witteveen was het NMF op zoek naar een geschikt instrument. Op een middag in februari mocht zij maar liefst negen contrabassen uitproberen. Samen met experts, docenten en het NMF werd er gevoeld, geluisterd en afgewogen. De jongste Italiaan kwam er voor Sasha het beste uit: “de Scaramelli past me het best. Het voelt alsof hij op alle manieren voor mij is gemaakt. De klank, de vorm, het speelgemak. Ik ben er heel blij mee!” Het achterblad van de contrabas is gemaakt van een oude tafel uit een boekwinkel uit Milaan.
gitaar
Theo Scharpach
Schaijk, 2018
Aankoop
Bespeler: Martin van Hees (1990)
Theo Scharpach bouwde deze gitaar van de dakbalk van de Frauenkirche (gebouwd in 1492) in München. Eeuwenoud naaldhout, knoestig, maar van een zeldzame kwaliteit. Gitaarbouwer Scharpach bemachtigde nog een restant en bouwde La Dolezza. Door een bombardement aan het einde van de Tweede Wereldoorlog stortte de kap van de kerk in. De meeste balken verdwenen in vuren en kachels van de bewoners van München, die probeerden te overleven in de belegerde stad. Scharpach hoorde van het bestaan van dit hout: “Bij een Duitse houthandel zouden nog een aantal planken liggen. Ik was heel benieuwd naar de eigenschappen en ben erheen gegaan. Het beste was natuurlijk al lang weg, ik moest goed zoeken. Eindeloos tikken, kloppen, luisteren, voelen. Je let op de stijfheid en kiest vooral op de klank. Van de tweehonderd bladen vond ik er drie waarmee ik graag wilde werken.”
vleugel
Steinway & Sons
Hamburg, 1975
Legaat
Bespeler: wordt geselecteerd
In 2019 kwam deze Steinway-vleugel via een legaat in de collectie van het NMF. Caecilia Andriessen, weduwe van gerenommeerd pianiste Tan Crone, had zich na diens overlijden ontfermd over haar dierbare Steinway B-vleugel. Tan Crone (1930-2009) was een bevlogen musicienne die veel heeft betekend voor het Nederlandse muziekleven. Zij studeerde in Amsterdam bij Nelly Wagenaar, en later bij Nadia Boulanger in Parijs en bij Rudolf Serkin in de VS. Ze was een gedreven kamermuziekspeler en liedbegeleider. Ook als docente had zij haar sporen verdiend. Ook begeleidde zij samen met Caecilia Andriessen concertreizen naar de Schubertiade in Schwarzenberg. Het is bijzonder dat het NMF met deze mooie vleugel opnieuw een instrument aan de collectie kon toevoegen dat bespeeld werd door een van Nederlands belangrijkste musici.
klavecimbel
Fred Bettenhausen
Haarlem, 2000
Geschenk
Bespeler: Artem Belogurov (1986)
Dit klavecimbel heeft twee manualen naar Johannes Ruckers (1612), gebouwd door Fred Bettenhausen in Haarlem. Het origineel bevindt zich in Musée d’Histoire Locale in Amiens. De decoratie is naar Gilbert Desruisseaux. In 2019 besloot de eigenaar het instrument aan het NMF te schenken.
viool
Hannibal Fagnola
Turijn, 1925
In bruikleen van een particulier
Bespeler: wordt geselecteerd
In 2019 kwam deze Fagnola-viool via particulieren bij het NMF in bruikleen. De viool was door twee broers en een zus geërfd van hun moeder, die de viool in 1982 in eigendom had gekregen. De moeder was professioneel violiste geweest in o.a. de Hoofdstad Operette. Voor haar overlijden had ze aan haar kinderen te kennen gegeven dat ze vond dat de viool aan talentvolle musici in bruikleen gegeven moest worden via het NMF.
viool
Anoniem, mogelijk Völler Brothers
(Londen)
begin 19e eeuw
Geschenk
Bespeler: Sanne Hunfeld (1981)
De grootvader van Jochem van Eeghen (voorzitter Van Eeghen Stichting) erfde rond 1940 twee violen van Joan Adriaan Hugo van Zuylen van Nijevelt (1854-1940), dirigent en o.a. medeoprichter van het Residentie Orkest. Het was de wens van Van Zuylen dat de instrumenten het Nederlands muziekleven blijvend ten goede zouden komen. De Van Eeghen Stichting gaf de violen zodoende in bruikleen aan vele talentvolle violisten. De stichting ziet het NMF als de aangewezen organisatie om ervoor te zorgen dat de violen ook op de lange termijn beschikbaar blijven voor musici en schonk de violen aan het NMF. Deze viool draagt een etiket van Antonius Stradivarius, 1720, maar het is onduidelijk wie de viool heeft gebouwd. We vermoeden dat het de meestervervalsers Völler uit Londen zijn geweest, begin 19e eeuw.