De NMF-collectie dagelijks in gebruik

Peter Brunt, hoofdvakdocent viool

Unieke bestemming

Het NMF is in 1988 opgericht en heeft sindsdien gewerkt aan het zorgvuldig opbouwen van een kwalitatief hoogwaardige collectie met muziekinstrumenten en strijkstokken. Vooral de zinvolle bestemming die het NMF aan de instrumenten geeft, maakt de NMF-collectie wereldwijd uniek. De instrumenten en strijkstokken liggen niet in een museum of depot en worden ook niet aangekocht ter investering, maar dagelijks gebruikt door honderden talentvolle musici op de Nederlandse podia. De instrumenten geven de musici een enorme impuls aan hun muzikale studie of carrière. Tegelijkertijd verrijken de instrumenten de kwaliteit van het Nederlandse (én internationale) muziekleven.

Diverse samenstelling

Het NMF is trots op de prachtige collectie die inmiddels ruim 500 hoogwaardige instrumenten en ruim 250 strijkstokken omvat. De waarde van onze instrumenten begint bij zo’n € 10.000 per instrument en loopt op tot meer dan € 3 miljoen voor het duurste instrument, met een totale waarde van meer dan 36 miljoen euro. De collectie instrumenten wordt opgebouwd door aankoop, schenkingen en bruikleen.

Strijkinstrumenten

De collectie is de afgelopen jaren behoorlijk uitgebreid, zowel in aantallen als in waarde en is tevens enigszins veranderd van samenstelling. In de eerste jaren heeft het NMF met name ingezet op het verkrijgen van zeer goede studie-instrumenten om de grote groep (vooral jonge) aanvragers snel te kunnen voorzien van een strijkinstrument. Het NMF plaatste bouwopdrachten bij de beste Nederlandse bouwers. De omvang van de collectie instrumenten die met name geschikt is voor muziekstudenten, volstaat op dit moment om het huidige aantal studenten aan Nederlandse conservatoria te bedienen. Aankopen in deze categorie worden sinds enige jaren niet veel meer gedaan.
De laatste jaren richten we onze aandacht bij aankopen op het segment van zeer hoogwaardige instrumenten en andersoortige instrumenten. Een en ander heeft tot gevolg dat de gemiddelde waarde van een strijkinstrument uit onze collectie gestegen is van bijna € 50.000 (in 2008) naar ruim € 75.000 (in 2019). We verwachten ook in de toekomst een verdere stijging van de gemiddelde waarde van de collectie strijkinstrumenten, vanwege de toename van de vraag naar instrumenten van hoogwaardige kwaliteit.

Strijkstokken

De collectie strijkstokken is deels opgezet vanuit het idee dat musici zich deze niet kunnen veroorloven, maar ook als een service voor hen om op een gemakkelijke manier meerdere stokken te kunnen uitproberen. Het gebruik van de juiste stok is van cruciaal belang. Met de ruime collectie die het NMF heeft opgebouwd, kunnen musici relatief eenvoudig kiezen wat voor hen de meest geschikte stok is, zonder dat ze zich door een aankoop onmiddellijk vastleggen.

Vleugels

De collectie bestaat voor het grootste deel uit strijkinstrumenten en strijkstokken en bevat daarnaast ook maar liefst 78 vleugels (waaronder enkele fortepiano’s), met een gemiddelde waarde van € 23.634. Er is ook een tiental harpen in de collectie, waarvan de waarde doorgaans tussen de € 5.000 en € 33.000 per instrument ligt, met uitzondering van de in 2018 aangeschafte Salvi harp (de Réus met een waarde van € 70.000). Andere soorten instrumenten, zoals bijvoorbeeld blaasinstrumenten, zijn nauwelijks vertegenwoordigd in de collectie. De reden daarvoor is dat deze instrumenten relatief goedkoop zijn. Instrumenten met een aanschafprijs van minder dan € 10.000 neemt het NMF doorgaans niet in de collectie op. Bij deze prijs gaat het NMF ervan uit dat de musicus de aanschaf zelf kan bekostigen. Instrumenten waar geen of nauwelijks vraag naar is, neemt het NMF uiteraard ook niet in de collectie op.

Remi J. Edson  Altfluit: Eva Kingma (2018)

Inhuldiging van het Monteverdi-orgel op 19 januari 2020 in Amersfoort. Frits Schutte (hoofd collectie, rechts) en Krijn Koetsveld (organist/dirigent) knippen het lint door. Foto: Steven Heybroek

Verschillende projectinstrumenten

Onder projectuitlenen verstaat het NMF alle bruiklenen van korter dan 6 maanden. In de praktijk echter worden de projectuitleeninstrumenten meestal voor enkele weken in bruikleen gegeven. Soms hebben musici een bepaald instrument namelijk nodig voor enkel een speciaal muziekstuk of project. De onalledaagse contrabas- en basklarinet bijvoorbeeld komen niet veelvuldig voor in muziekstukken, maar kunnen op zijn tijd voor musici onontbeerlijk zijn. Hetzelfde geldt voor de in 2017 aangekochte contrabasfluit, die regelmatig bij de studenten en docenten van de Neflac (Nederlandse Fluit Academie) in bruikleen is voor speciale projecten. Ook heeft het NMF in 2019 enkele instrumenten op tijdelijke basis (twee maanden per jaar) aan het Nederlands Studenten Orkest (NSO) in bruikleen gegeven.
Over het algemeen komen vooral muziekstudenten en professionele musici in aanmerking voor tijdelijke bruikleen.

We bieden op projectbasis aan:

• Barokstokken
• Klassieke stokken
• Basse de violon
• Viola d’amore
• Barokviolen, -alten en -celli
• Barokhoorn
• Contrabasfluit
• Piccolo
• Basklarinet
• Contrabasklarinet
• Discant gamba
• Violones

Ook het nieuwe Monteverdi-orgel wordt op projectbasis aangeboden.

De collectie klassieke- en barokstrijkstokken

Een uniek onderdeel van de projectinstrumenten vormt de collectie klassieke- en barokstrijkstokken die het NMF gedeeltelijk of in zijn geheel (bijvoorbeeld aan een orkest of aan een individu) op projectbasis kan uitlenen. De stokken zijn door hedendaagse bouwers in opdracht voor het NMF gemaakt, naar authentieke modellen.

In totaal voorziet het NMF in circa 90 projectuitlenen per jaar. De vraag naar barokinstrumenten is dit jaar groter geweest dan voorgaande jaren. Door instellingen, maar ook door individuen die zich breder willen scholen.

Beleid vleugels

Ook afgelopen jaar heeft het NMF weer een aantal vleugels uit schenking of legaat in de collectie opgenomen. We moeten rekening houden met het feit dat naarmate er meer vleugels in onze collectie komen, de onderhoudskosten zullen stijgen. We zijn bij de aanname van vleugels selectief omdat we onze veeleisende doelgroep willen helpen met gezonde instrumenten van hoge kwaliteit. We streven naar een goede balans tussen het aantal vleugels in de collectie en het aantal pianisten dat een beroep op ons doet. We voorkomen daarmee dat vleugels onnodig lang in een opslag komen te staan. Gelukkig zien we ook een toename van het aantal aanvragen voor een vleugel. Deze aanvragen leiden (na goedkeuring door de Instrumentencommissie) doorgaans binnen afzienbare tijd tot de plaatsing van een vleugel bij de kandidaat. De kandidaten krijgen in de meeste gevallen de kans om verschillende vleugels uit te proberen waaruit ze een keuze kunnen maken.

Paywast Ahmad  Vleugel: Feurich (1992)

Omdat gebrek aan ruimte doorgaans het grootste probleem voor het plaatsen van een vleugel bij een kandidaat is, is het NMF in gesprek met o.a. het Conservatorium van Amsterdam om naar een oplossing te zoeken voor die problematiek. Als conservatoria in de toewijzing van woonruimte rekening kunnen houden met de benodigde ruimte voor pianostudenten, dan zou het NMF daarop bijvoorbeeld kunnen inspelen door die ruimtes standaard te voorzien van een vleugel. Iedere nieuwe bewoner zou dan kunnen rekenen op een NMF-vleugel en dus op een optimale studiemogelijkheid.

In 2019 stonden enkele historische toetsinstrumenten op conservatoria waardoor een hele groep studenten toegang tot deze instrumenten krijgt. Het NMF geeft daarnaast vaker vleugels in bruikleen aan (kleinschalige) concertorganisaties. Een speciaal in 2017 opgerichte ‘werkgroep vleugels’ adviseert het NMF over het vleugelbeleid en beoordeelt de aanvragen van organisaties die een vleugel bij het NMF aanvragen. In 2019 stonden vleugels bij:

1. Het Concertgemaal, Amsterdam-Noord
2. De Muziekhaven, Zaandam
3. De Johannes Kapel, Amstelveen
4. Het Hellendaal Instituut, Rotterdam
5. Het Conservatorium Amsterdam
6. Codarts Rotterdam
7. Koninklijk Conservatorium Den Haag

In het Concertgemaal in Amsterdam-Noord staat een Steinway & Sons-vleugel uit 1909 uit de collectie van het NMF. Foto: Concertgemaal

Innovatie

We zien dat de collectie aan de ‘onderkant’ een zekere grens heeft bereikt. Het NMF is immers in staat de meeste musici in die categorie snel en naar wens te kunnen helpen. Alleen in het allerhoogste segment topinstrumenten voor topmusici moet het NMF eens in de zoveel tijd noodzakelijk uitbreiden. Dit gaat dan om zeer hoogwaardige instrumenten die vanzelfsprekend een hoge waarde hebben.
Het NMF signaleert tegelijkertijd vernieuwing binnen het muzikale veld, wat ook een ander instrumentarium voor de musicus vergt. Door wat het NMF in 32 jaar heeft opgebouwd (een solide collectie), heeft de organisatie de ruimte om samen met musici nieuwe paden te bewandelen. Innovatie moet geen doel op zich zijn; wij volgen de behoefte van musici. Innovatie is iets wat ontstaat als mensen zich blijven ontwikkelen, als de creativiteit stuit op de grenzen van het bestaande, als baanbrekende ideeën vragen om nieuw gereedschap.
Het NMF wil de ruimte bieden aan creatieve muzikale geesten die een instrument nodig hebben voor het verwezenlijken van hun artistieke doel. Een vijfsnarige cello, een fortepiano met uitwisselbaar klavier en een reusachtige elektroakoestische harp (Réus 49) zijn een paar voorbeelden van innovatie uit voorgaande jaren, mogelijk gemaakt dankzij het NMF. In 2019 liet het NMF een orgel bouwen naar een idee van organist en dirigent Krijn Koetsveld, die streefde naar een hedendaagse versie van een ‘verloren’ orgel, zoals Claudio Monteverdi tot zijn beschikking had. De Nederlandse firma Klop in Garderen heeft werkelijk alles uit de kast getrokken om de artistieke wensen om te kunnen zetten in een hoogwaardig stuk techniek. Ook hierbij moest worden geïnnoveerd.
Vernieuwende aanvragen voor instrumenten of een nieuw of ander gebruik van al in de collectie aanwezige instrumenten worden met grote welwillendheid door het NMF beoordeeld.

Cultureel erfgoed

De Erfgoedinspectie heeft bepaald dat alle instrumenten, die ouder zijn dan 50 jaar en een waarde vertegenwoordigen vanaf € 50.000, cultureel erfgoed zijn. 27% van de collectie is cultureel erfgoed.
Een deel hiervan is nationaal cultureel erfgoed. Het zijn zeldzame oud-Hollandse strijkinstrumenten van 17e- en 18e-eeuwse bouwers als Jacobs, Rombouts, Cuypers en Verbeek. Vanwege deze collectie weten ook internationale bouwers en onderzoekers de weg naar het NMF te vinden. Met 32% moderne instrumenten, in de meeste gevallen in opdracht van het NMF en vervaardigd door met name Nederlandse hedendaagse bouwers, legt het NMF ook de basis voor toekomstig nationaal cultureel erfgoed.

Speciale vermelding verdient de zeldzame ‘pure’ cello van de Haagse bouwer Johannes Theodorus Cuypers die het NMF in 2019 kon aankopen. Dit in 1786 gebouwde instrument lijkt de tand des tijds goed te hebben doorstaan. Zelfs de hals, bij de meeste antieke instrumenten al lang vervangen, is nog origineel. Aan een Cuypers-cello die wij al sinds 1998 in de collectie hebben, startte in 2019 een uitgebreide restauratie. En het NMF kruiste in 2019 het pad van een unieke oud-Hollandse altviool uit ±1760. De alt verkeert niet alleen in uitzonderlijk goede staat, maar vooral het grote model maakt het instrument uniek voor die periode uit de Hollandse vioolbouwgeschiedenis.

Het bovenblad van de Cuypers-cello is op een aluminium frame geklemd om de eerste verzakkingen ‘uit te deuken’. Foto: Hubert de Launay (vioolbouwer)

Behoud voor toekomstige generaties

Opvallend in de collectie zijn de instrumenten van Nederlandse beroemde musici, zoals bijvoorbeeld de Bergonzi-viool van Herman Krebbers, de Pique-viool van Theo Olof of de Bechstein-vleugel van Anton Kersjes. In 2019 is daar de prachtige Steinway vleugel uit de nalatenschap van de Nederlandse pianiste, muziekpedagoge en componiste Caecilia Andriessen aan toegevoegd. Het NMF is er trots op dat het in staat is dat wat is nagelaten door vorige generaties, te behouden en te laten gebruiken door de huidige generatie en daardoor ook voor toekomstige generaties mogelijk te maken.

Grote zorgplicht, kwaliteit hooghouden en onderhoud

Het koesteren en onderhouden van onze zeldzame collectie krijgt natuurlijk de hoogste prioriteit. Dat vertaalt zich in uiterst professioneel beheer door de twee collectiebeheerders die zich gesteund weten door de assistent collectiebeheerder, enkele vrijwilligers en de beste experts elk op hun eigen vakgebied. Uiteraard dragen de musici zelf ook een grote verantwoordelijkheid. Daarom betrekt het NMF hen actief bij de zorg voor het instrument dat zij bespelen. Een keer per jaar laten zij het instrument controleren door een expert, die het NMF rapporteert over de conditie van het instrument. Het NMF hanteert kortom zeer strenge regels ten aanzien van gebruik, presentatie en verzekering van de collectie.

Wie kan een aanvraag doen?

Marianne Boer, vakdocente piano

Een passend instrument

Elke musicus wil in muzikaal opzicht kunnen groeien en zich kunnen ontwikkelen. Het is dus belangrijk dat je als musicus een goed instrument hebt dat past bij je niveau en ontwikkeling. Soms beperkt het instrument van de musicus deze groei. Professionele musici en muziekstudenten kunnen een aanvraag indienen voor een ander, vaak beter instrument uit de unieke, waardevolle collectie van het NMF. Het NMF helpt daarmee een zeer brede groep musici voor wie een aankoop uit eigen middelen werkelijk buiten bereik ligt. Het NMF streeft ernaar de perfecte match tussen musicus en instrument te maken en is al 31 jaar een niet meer weg te denken instituut voor musici in Nederland.

Een aanvraag doen

Musici die tegen de beperkingen van hun huidige instrument aanlopen of plotseling niet meer kunnen beschikken over hun instrument (bijvoorbeeld doordat de bruikleen van een particulier ophoudt), kunnen een instrument aanvragen bij het NMF. De speciaal daarvoor ingestelde Instrumentencommissie buigt zich over deze aanvragen en toetst deze aan de volgende criteria. De aanvrager moet:

• Professioneel musicus zijn of willen worden
• Niet zelf in staat zijn een instrument aan te schaffen dat past bij zijn/haar niveau
• Een rol spelen in het Nederlandse muziekleven
• Voldoende artistieke kwaliteit in huis hebben
• Een sterke motivatie hebben
• Duidelijke ideeën over ambities en toekomst hebben
• Een zekere mate van ondernemerschap bezitten om vorm te geven aan de carrière

Emma Kroon bespeelt een cello, gebouwd door Johannes Bernardus Cuypers in Den Haag, 1810. Foto: Marco Borggreve

Zekere factor

De kracht van het NMF is onder andere dat het een vaste, zekere factor in het bestaan van de musici vormt. Indien nodig, blijft het NMF de musicus gedurende de hele loopbaan ondersteunen met een instrument uit de collectie van het NMF. Ten opzichte van andere, kleinere particuliere fondsen is dit een voordeel. Particulieren kunnen vaak op elk moment het instrument weer terugvragen. De musicus die een instrument van het NMF in bruikleen heeft, moet eens in de vijf jaar een ‘verlengingsverzoek’ indienen om in aanmerking te blijven komen voor het instrument. Het NMF beoordeelt de verlengingsverzoeken zeer kritisch en evalueert of een voortzetting van de bruikleen gerechtvaardigd is op basis van de geldende criteria.

Tijdelijke bruikleen van onze projectinstrumenten

Professionele musici, orkesten en ensembles kunnen ook voor het tijdelijk lenen van bepaalde instrumenten terecht bij het NMF. Zo beschikt het NMF over een aantal ‘projectinstrumenten’: een (contra)basklarinet en een contrabasfluit, een basse de violon, enkele violones, twee viola d’amores, een discant gamba en een bijzondere collectie klassieke- en barokstrijkstokken. Het NMF geeft deze instrumenten tegen een kleine vergoeding in bruikleen.

Bruikleen door organisaties

Het NMF geeft tegenwoordig ook vleugels in bruikleen aan andere partijen dan particuliere musici, zoals (kamermuziek)organisaties en conservatoria. Zo kunnen nog meer musici van de mogelijkheden van het NMF gebruikmaken.

Internationale carrières

De internationalisering van de muziekwereld neemt steeds verder toe. Zo groeit het aantal buitenlandse inschrijvingen aan conservatoria al jaren en zien we een tendens dat steeds meer van deze musici zich na het afstuderen ook in Nederland vestigen. Tegelijkertijd valt op dat het de normaalste zaak van de wereld is om als Nederlandse student een (deel van een) opleiding in het buitenland te volgen. Tijdens de opleiding bouwen de studenten op die manier een internationaal netwerk op en ontstaan kamermuziekformaties, vaak met musici van uiteenlopende afkomst. We zien ook een tendens dat de musici zich vervolgens vestigen in de omgeving van de opleiding, waarschijnlijk vanwege dat netwerk en de aangegane samenwerkingen. De jonge professionals richten zich van daaruit op een internationale carrière. Nederland blijkt een aantrekkelijke ‘vestigingsplaats’ voor veel musici die vanuit Nederland een internationale uitvoeringspraktijk opbouwen.
Deze ontwikkeling heeft ook invloed op het NMF-beleid. Zo was een aantal jaar geleden een bruikleen alleen mogelijk als de musicus in Nederland gevestigd was. Nu kijkt het NMF veel meer naar de muzikale uitvoeringspraktijk en in hoeverre die zich ook in Nederland afspeelt.
Er zijn NMF-musici die in Nederland wonen en voornamelijk in het buitenland optreden en er zijn NMF-musici die in het buitenland wonen, maar zeer frequent in Nederland op het concertpodium staan. Het vele reizen met ‘onze’ instrumenten vergt van het NMF extra aandacht voor de zorg van de instrumenten. Denk daarbij aan reisdocumenten, een zeer uitgebreide verzekeringspolis en goed advies met actuele informatie.

Olga Pashchenko en haar Steinway & Sons-vleugel uit 1907. Foto: Kaupo Kikkas

In 8 stappen naar een passend instrument

Ben je als musicus op zoek naar een instrument? Dan ben je bij het NMF aan het goede adres. Geertje van der Linden van het team collectiebeheer bij het NMF over de aanvraag en toekenning van een muziekinstrument.